Fjildlab Nieuwsbrief december

Vanaf vandaag verschijnt onze nieuwsbrief in een nieuw jasje. In deze editie de oproep voor mooie ideeën voor een duurzame landbouw. Er is nog altijd geld binnen de regiodeal beschikbaar om ideeën uit te werken en te testen! Vanuit Fjildlab helpen we graag. Agrariërs die benieuwd zijn naar de effecten van kruidenrijk grasland op hun bedrijfsvoering kunnen meedoen aan het project Kruiden tussen de Coulissen. We blikken terug op een zeer geslaagde Tour de Boer over het akker- en weidevogelbeheer en de bijeenkomst over het Fries Programma Landelijk Gebied. En we hebben nog meer inspiratie. Lees de nieuwsbrief hier.

Heb je de nieuwsbrief niet ontvangen? Meld je dan nu aan!

In sûne Waadrâne foar moarn

Een van de Fjildlab-projecten richt zich op het vergroten van de bewustwording van natuurinclusieve landbouw in de regio Noordoost-Fryslân. Binnen het project ‘In sûne Waadrâne foar moarn’ organiseerden Stichting Twirre en Agrarisch Collectief Waadrâne het afgelopen jaar zes Tour de Boer-avonden voor een breed publiek.

Ieder avond begon met een korte introductie op het bedrijf van de melkveehouder of akkerbouwer. Daarna ging de groep belangstellenden met trekker en wagen het land in, om in het veld het weidevogel- en akkervogelbeheer te beleven. Elke avond deden ongeveer dertig mensen aan de excursies over het akker- en weidevogelbeheer mee.

De avonden werden zeer gewaardeerd door de aanwezige belangstellenden. “Goh, dat wist ik hielendal net?” en “Jim boeren dogge goed wurk!” zijn reacties die regelmatig werden gehoord.

Weidevogelbeheer
Tijdens de eerste drie Tour de Boer-avonden stond het weidevogelbeheer centraal. De melkveehouders vertelden waarom zij aan weidevogelbeheer doen en hoe zij dit inpassen in hun bedrijfsvoering. Op één van de avonden gaf Simon Spriensma een demonstratie van de weidevogeldrone met warmtebeeldcamera. De warmtecamera op de drone laat het warmteverschil zien tussen het warme nest en de koudere omgeving. Zo kunnen nesten van weidevogels worden opgespoord én beschermd.

Akkervogelbeheer
De laatste drie Tour de Boer-avonden stonden in het teken van het akkervogelbeheer. De eerste avond demonstreerde de jagers van de WBE (Wildbeschermingseenheid) de weidevogeldrone. Zij gebruiken de camera voor het opsporen van andere zoogdieren zoals reeën en hazen. Zo blijven de nesten en zoogdieren gespaard tijdens het maaien van de eiwitstroken op de vogelakkers.
Tijdens de tweede avond vertelde Jelle Postma van SOVON, met beeld en geluid, alles over de akkervogels. Veel akkervogels laten zich niet zien maar hoor je wel!
De laatste avond stond in het teken van insecten. Ecoloog Bauke Koole vertelde dat insecten van groot belang voor het akkervogelbeheer. Zonder insecten ook geen akkervogels.

Geld beschikbaar voor goed bedrijfsidee natuurinclusieve landbouw in Noordoost-Fryslân

Agrariërs die mee willen helpen om landbouw in de regio Noordoost-Fryslân op nummer één te houden, worden uitgenodigd met hun bedrijfsidee voor een natuurinclusieve landbouw met Fjildlab mee te doen. Agrariërs in Noordoost-Fryslân die met hun bedrijf een stap willen maken en een goed idee in de praktijk willen testen, kennis willen delen of willen samenwerken met andere sectoren kunnen vanuit Fjildlab ondersteuning en budget krijgen. 

Inmiddels zijn via Fjildlab tientallen projecten gestart en zijn kansrijke ideeën uitgewerkt en in de praktijk getest. Dit heeft al veel nieuwe kennis over bijvoorbeeld biodiversiteit, Bokashi, lokale, nieuwe gewassen en zeeslib op land opgeleverd. Een mooi resultaat.

In een video roept Albert van der Ploeg, voorzitter Fjildlab, agrariërs op: “Der binne fêst folle mear ideeën. Dingen wer jim eltse dei tsjinoan rinne. Nim kontakt mei ús op!”

Een van de enthousiaste Fjildlab-deelnemers is Balling van Kuiken van akkerbouwbedrijf Van Kuiken. Zij streven naar producten die regionaal en lokaal worden geteeld, verwerkt en geconsumeerd. Samen met andere akkerbouwers gingen zij aan de slag met nieuwe gewassen. Afgelopen seizoen verbouwden zij nieuwe erwt- en veldbonenrassen voor de consumentenmarkt: “De samenwerking binnen het Fjildlab met Hogeschool Van Hall Larenstein en Agrarisch Collectief Waadrâne helpt ons aan een goed netwerk waarin we onze ideeën verder kunnen ontwikkelen.“

Aanmelden
Tot en met 2025 kunnen nog veel meer ideeën tot projecten worden uitgewerkt en in de praktijk worden getest. Hiervoor is maximaal 25.000 euro subsidie per project vanuit de Versnellingsagenda beschikbaar en maximaal 65% van het totaalbudget van uren en middelen.

Wil je jouw bedrijf verduurzamen en kun je wat hulp en informatie gebruiken? Wil je samen met anderen aan de slag om ervaringen te delen? Neem dan vrijblijvend contact op met Fjildlab. Je kunt hiervoor het online formulier invullen. Auke Age de Jong van Fjildlab neemt contact op. Je kunt ook contact opnemen met de vereniging Noardlike Fryske Wâlden of Agrarisch Collectief Waadrâne.

Gebiedsfonds FPLG kansrijk voor ecosysteemdiensten en maatschappelijke opgave

Dat is één van de conclusies die getrokken is op de Fjildlab kennisdag die 1 november is gehouden in Rinsumageest. Op deze bijeenkomst is ingegaan op het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) en projecten waarvan de uitkomsten bij kunnen dragen aan het verder invullen van dit programma.

Fjildlab is de aanjager en facilitator van vernieuwing in de praktijk op het gebied van circulaire landbouw in Noord Oost Friesland. Dit doet Fjildlab onder andere middels het opzetten van proefvelden voor onderzoek en initiëren van projecten in de regio. Daarnaast worden informatie- en kennisbijeenkomsten georganiseerd. Bewoners, ondernemers en overige organisaties kunnen nog steeds ideeën aandragen die vervolgens doorontwikkeld kunnen worden met ondersteuning van Fjildlab.

In de bijeenkomst kwam deze keer het FPLG aan bod en werd gepresenteerd door Pieter Zondervan en Douwe Jan Sietsma van de provincie Fryslân. Gezamenlijk is gekeken naar onderwerpen die ondanks alle onzekerheden wel concreet gemaakt kunnen worden en waar onderzoek aan kan worden gekoppeld.

Daarnaast is o.a. ingegaan op een Fjildlab project “Boeren tussen de Boomwallen” dat aansluit op het FPLG. Dit project wordt geleid door lector Wiepk Voskamp. Vanuit dit project en de discussie die daaruit volgde kwam duidelijk naar voren dat boeren graag hun bijdrage willen leveren aan de maatschappelijke doelstellingen die er liggen vanuit het FPLG en dat het daarin welkom zou zijn als de lasten die gepaard gaan met het realiseren van bijvoorbeeld ecosysteemdiensten gedragen worden door de gehele maatschappij via bijvoorbeeld een Gebiedsfonds. Dit fonds zou dan wel gevuld moeten worden, er valt daarbij te denken aan toeristenbelasting, verhoging van de onroerendezaakbelasting of een separate pot die vanuit maatschappij, overheid of marktpartijen kan worden gevuld.

Gezocht: Akkerbouwers en melkveehouders in de Fries/Groningse Kleischil

Akkerbouwers en melkveehouders in de Fries/Groningse Kleischil die nieuwe methoden willen proberen om de bodemweerbaarheid en de bodemdiversiteit te verbeteren! Laat ons weten waarmee je wilt experimenteren!

Wil je de bodem op je bedrijf verbeteren en denk je na over het toepassen van nieuwe methoden? Dan is dit je kans! Laat ons weten waarmee je wilt experimenten om te ervaren hoe de bodemweerbaarheid (biologie, fysisch en nutriënten) verandert en wat het effect is op de opbrengst en kwaliteit van een gewas.

Meld je aan als je, samen met een aantal collega boeren, een experiment wilt uitvoeren om te ervaren hoe de bodem weerbaarder wordt door:

• Soort en gebruik groenbemesters, ook de winter over of in rustjaar voor de bodemgezondheid
• Oplossen en of tegengaan van bodemverdichting
• Niet kerende grondbewerking
• Minder chemische gewasbescherming – meer groene gewasbescherming
• Toepassing van organische mest in plaats van kunstmest
• Vaste rijpaden
• Verruiming bouwplan
• Strokenteelt
• Tegengaan afspoeling en inspoelen chemische middelen
Of andere concrete ideeën die passen binnen dit thema.

In 2022 zijn we met vier veldexperimenten gestart. Er is ruimte voor nieuwe experimenten in de groeiseizoenen 2023-2024. Rondom een experiment wordt een groep met collega-boeren gevormd en deze krijgen ondersteuning van een begeleider. Experimenten sluiten aan bij het streefbeeld en actieplan voor de Kleischil. De looptijd is maximaal 2 jaar (’23-’24). Mocht je mee willen doen, laat dan weten op welke bodemgerelateerde thema’s je ervaring wilt opdoen (maximaal 1 A4).

Voorwaarden:
• Je bent akkerbouwer en/of melkveehouder in de Fries/Groningse Kleischil (zie ook de afbeelding onderaan);
• Je wilt de bodemgezondheid c.q. -kwaliteit en de biodiversiteit verbeteren;
• Je wilt je ervaringen delen met (een groep) collega’s en kennis delen over een weerbaarder bodem, bijvoorbeeld door een velddemo;
• Je wilt meewerken aan monitoring.

Je krijgt ondersteuning voor:
• Het opstellen van een plan van aanpak voor uitvoering van het experiment;
• Begeleiding bij het experiment (opzet, uitvoering, monitoring);
• Vergoeding van “extra” kosten;
• Begeleiding gesprekken met groepen collega’s;
• Ondersteuning bij de organisatie van veldbijeenkomsten;
• Verslaglegging;
• Winterbijeenkomsten in themagroepen om informatie te delen.

Leernetwerk bodem
In de winter van 2021-2022 is in de noordelijke Kleischil het Leernetwerk bodem gestart. Dit is een initiatief vanuit de Regio Deal Natuurinclusieve landbouw. Het leernetwerk biedt ondernemers de kans om in de praktijk ervaring met en kennis over bodembeheer, bodemkwaliteit en biodiversiteit op te doen. Boeren worden ondersteund en leren van elkaar via eigen experimenten en demonstratiepercelen. Door te zien, ervaren, experimenteren en in de praktijk brengen van kennis en deze ook te delen wordt gewerkt aan een weerbare en vruchtbare bodem. Met de bodem als basis voor een toekomstbestendige landbouw in de regio.

Afbakening van het Kleischilgebied

Interesse?
Heb je interesse of wil je meer informatie? Neem dan contact op met Harold Martens, h.a.martens@provinciegroningen.nl of 06-31111893 (ook voor experimenten in het Friese deel van de Kleischil). Aanmelden kan tot begin 2023 maar voor een goede voorbereiding is het beter niet zo lang te wachten. Voor meer informatie kun je ook contact opnemen met één van de leden van het Kernteam (zie hieronder).

Deel je ideeën met ons en dan pakken we het gezamenlijk op. Samen werken we aan een toekomstbestendige landbouw in de Kleischil!

Het kernteam van de noordelijke Kleischil,

Corrie Terpstra, Agrarisch Collectief Waadrâne
Alma den Hertog, Collectief Midden Groningen
Berend Santema, (Agrarische natuur Coöperatie Westergo)
Lammert Westerhuis, (LTO Noord)
Mindert de Vries, (Fjildlab)
Thomas Pollema, (akkerbouwer te Oude Biltzijl)

Gewas demo’s

Op donderdag 15 december van 13:00 tot 15:00 is er een bijeenkomst georganiseerd voor boeren die aan de slag willen met eiwitgewassen, vezelgewassen of oliehoudende gewassen. We zijn van doel samen te komen te Kuipersweg 5 Buitenpost. Met deze bijeenkomst willen we graag kijken waar economische en ecologische kansen liggen voor landbouwers in Noordoost Friesland, met focus op transitie naar nieuwe kansrijke gewassen. Het idee is om een projectplan op te stellen en in te dienen via de Versnellingsagenda Noordoost Friesland. Van Hall Larenstein kan aangeven waaraan gedacht wordt, maar u kunt zich melden als u geïnteresseerd bent om mee te doen. Bijvoorbeeld in de vorm van een praktijkproef of door op de hoogte te blijven van de resultaten. Hieronder een korte toelichting over de verschillende teelten:

• De telen van eiwitgewassen in Nederland voor humane of dierlijke consumptie is groeiend. We willen ook graag/wenselijk is om meer lokaal eiwitgewassen verbouwen om minder afhankelijk te zijn van eiwitbronnen van het buitenland.
• Bij inzet van vezelgewassen hoeven er minder vezels uit traditionele grondstoffen als glas- en steenwol worden gehaald. Hierdoor kan akkerbouw helpen om de bouw te verduurzamen met biobased grondstoffen. Naast het feit dat er vezels gewonnen kunnen worden, kunnen deze gewassen ook als drachtplanten dienen en kan er ook koolstof in de bodem vast worden gelegd.
• Oliehoudende gewassen kunnen een toekomstperspectief bieden op een tekort aan plantaardige olie.

Er zijn uiteraard gewassen die in meerdere gewasgroepen passen. Daarom willen we graag jullie voor deze bijeenkomst uitnodigen om samen te kijken waar het meest interesse ligt. Zo kunnen we samen met verschillende bedrijven, akkerbouwers en onderzoekers tot een mooi project komen om deze gewas-transitie en nieuwe kansen mogelijk te maken. Misschien worden het drie kleine projecten of een groot project. Graag zien we je op 15 december om uw mening te horen, dan maken we er samen wat moois van!

Aanmelden kan via Ruben Dümmer (ruben.dummer@hvhl.nl) of Jelle Pilat (jpilat@noardlikefryskewalden.nl)

Bekijk voor meer informatie deze poster.

Save the Date: Fjildlab DEMO-dag

Graag nodigen wij u uit voor de Fjildlab DEMO bijeenkomst op dinsdag 22 november 2022 van 13:00 tot 16:00 uur. Deze middag is bedoeld om bestaande Fjildlab projecten een podium te bieden en in gesprek te gaan over nieuwe projectideeën voor de regio. Heeft u een idee om met een project in de regio aan de slag te gaan? Er zullen verschillende lectoren van het Van Hall Larenstein aanwezig zijn om het hier met u over te hebben. Binnen de Versnellingsagenda waar Fjildlab landbouwonderdeel van is, is er gelegenheid projectsubsidie aan te vragen. Deze bijeenkomst is bedoeld hierin te faciliteren om zo samenwerkingsverbanden te organiseren en de landbouwsector en zo met nieuwe projecten aan de slag te gaan. Noteer alvast de datum, het programma volgt binnenkort. Aanmelden is al mogelijk.

Ondertekening Actieplan: Landbouw als leverancier van waardevolle diensten

De landbouwsector kan in het realiseren van de maatschappelijke opgaven een belangrijke bijdrage leveren als leverancier van waardevolle diensten. Dit jaar starten de agrarische collectieven, de provincie Fryslân en Hogeschool van Hall Larenstein een eerste stap op weg naar een gebiedsofferte die leidt tot betaling van grondgebruikers voor geleverde diensten. Het realiseren van een gebiedsofferte betekent een omslag van de huidige beperkende aanpak in wet- en regelgeving naar realistische waardering en betaling voor geleverde diensten en prestaties. Diensten zoals het in stand houden en verbeteren van landschap en biodiversiteit, water en luchtkwaliteit en regulering van klimaatverandering. Het ondertekende actieplan omvat een verkenning en uitwerking van de complexe vraagstukken die aan de orde zijn om dit mogelijk te maken.

Daarnaast starten 20 Fjildlab-proeven bij leden van Agrarisch Collectief Waadrâne en vereniging Noardlike Fryske Wâlden als demonstratie van circulaire en natuurinclusieve landbouw. Het opstellen van het actieplan wordt ondersteund door het EU-project COLOR CIRCLE als voorbeeld voor ander Europese regio’s.

Tijdens twee bijeenkomsten op 15 en 16 juni jl. ondertekenden gedeputeerde Klaas Fokkinga, wethouders Kees Wielstra (Dantumadiel) en Pieter Braaksma (Noardeast-Fryslân), de voorzitters Albert van der Ploeg van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden, Hans Kroodsma van Agrarisch Collectief Waadrâne en Niek de Boer, directeur Onderzoek van Hogeschool Van Hall Larenstein het Actieplan.

Bekijk ook de video van RTV NOF: VIDEO: Fjildlab organiseerde demodag in Damwâld

Agrarische ondernemers gezocht voor innovatieprojecten

Eind 2021 zijn ondernemers en leden van vereniging Noardlike Fryske Wâlden en Agrarisch Collectief Waadrâne benaderd met de vraag of zij geïnteresseerd zijn in deelname aan één van de innovatieve projecten die binnen het Fjildlab van start gaan. De projectvoorstellen zijn klaargestoomd om in te dienen bij het subsidiebureau van de Versnellingsagenda (regiodeal). Graag bespreken Mindert de Vries en Ate Boerema  (Van Hall Larenstein) en Jelle Pilat (vereniging Noardlike Fryske Wâlden) deze voorstellen met partijen om ze, waar nodig, aan de bedrijven die mee willen doen aan te passen en dan in te dienen. De waarde van een project is 5.000 tot 25.000 euro per aanvraag, afhankelijk van het onderwerp. Meerdere onderwerpen kunnen van toepassing zijn voor één bedrijf. Elke aanvraag vereist een co-financiering van 35% in uren en/of inzet van materiaal.

Het betreft de volgende onderwerpen:

Boomwal als apotheek.
In dit onderzoek worden de effecten van boomwallen op dierwelzijn en –gezondheid in kaart gebracht in de directe context van het bedrijf. Daarbij is direct verbinding te maken naar biodiversiteit (planten/struiken/bomen in de boomwallen, aantrekken van insecten, vogels en zoogdieren), voederrantsoen voor melkvee, bodem, agroforestry en nieuwe regionale producten. Dit idee valt onder de Fjildlab kenniskringen Natuur & Landschap en Mest & Voer.
Betrokken lector: Wiepk Voskamp.

Benutten van eiwitrijke teelten voor verdienmodel bedrijf.
In dit onderzoek wordt de mogelijkheden en effectiviteit van verschillende eiwitrijke teelten (bv. Luzerne teelt) geëvalueerd in het licht van het specifieke bedrijfsmodel, teelten en bodems van een agrarische ondernemer. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Mest en Voer.
Betrokken lector: Rik Eweg.

Benutten van CO2 en N certificaten voor verdienmodel bedrijf.
In dit onderzoek wordt de mogelijke effectiviteit van verschillende teelten (bv. Luzerne teelt) die CO2 en N vastleggen geëvalueerd in het licht van het specifieke bedrijfsmodel, teelten en bodems van een agrarische ondernemer en wordt de haalbaarheid om gebruik te maken van certificaten bepaald. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Mest en Voer.
Betrokken lector: Rik Eweg.

Verbeteren bodemgezondheid en productiviteit gewas door innovatieve bewerkingen en toevoeging van producten/gewassen.
In dit onderzoek worden twee percelen van een bedrijf betrokken. Door veldmetingen wordt een verband gelegd tussen innovaties en resulterende effecten. In samenspraak met de ondernemer eerst een keuze voor bewerking en uiteindelijk volgt een advies over vervolgstappen. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Bodem.
Betrokken lector: Emiel Elferink.

Biodiversiteit op het eigen erf.
In dit onderzoek bepalen we de relatie van biodiversiteit met de praktijk op het terrein van de ondernemers. Voor metingen wordt ingezet op lokale bodem bewonende, vliegende en bloembezoekende insecten. Dit is innovatief en geeft kleinschalig, haalbaar en snel inzicht in effecten van veranderingen op perceelniveau. Verbindingen met natuurinclusieve maatregelen zoals kruidenrijkheid en bodembeheer zijn direct te maken. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Natuur en Landschap.
Betrokken lector: Arjen Strijkstra.

Kruidenrijk grasland en koegezondheid.
Analyse van koe-gezondheid door metingen van bloedwaarden en koe-specifieke opbrengst in melk en melkbestanddelen in relatie tot aanbod van kruidenrijk voer en weidegang. Relatie met verbetering van verdienmodel (gezondheid en opbrengst) en meer duurzame (biologische) bedrijfsvoering. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Mest & Voer.
Betrokken lector: Marije Strikwold

Verziltingsrisico in beeld.
Het risico op productieverlies door verzilting van het grondwater is sterk lokaal bepaald. In dit onderzoek geven we door combinatie van veldmeting en geografische analyse aan of, wanneer en op welke percelen de ondernemer rekening moet houden met mogelijk productieverlies in relatie tot gangbare teelten en welke opties er zijn om effecten te verminderen of te voorkomen. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Adaptatie & Verzilting.
Betrokken lector: Mindert de Vries

Relatie verdroging, waterkwaliteit en teelten.
In dit onderzoek ondersteunen we de ondernemer in de opzet van innovatieve teeltmethoden en grondbewerking die beter water vasthouden en die de uitspoeling van stikstof en fosfaat naar oppervlaktewater en grondwater zoveel mogelijk beperken. Dit idee valt onder de Fjildlab Kenniskring Water & Landbouw.
Betrokken lector: Peter van der Maas.

Om goede kwaliteit van de uitvoering van de projecten te waarborgen werken we met een strak, voor zover mogelijk al vooraf ingevuld, format waarmee we de resterende schrijfinspanning voor subsidieaanvraag zo klein mogelijk houden, waarmee we zoveel mogelijk ondernemers kunnen bedienen, en waarmee we kwaliteit kunnen borgen. Voor elke agrariër die subsidie aanvraagt, wordt de aanvraag iets aangepast op basis van de tekstbouwstenen die we klaar hebben staan.

Willen jullie als volgende stap de onderwerpen kiezen waarin je bent geïnteresseerd?

• Vraag 1: Welk onderwerp / onderwerpen zijn relevant voor je bedrijf?
• Vraag 2: Welke dag ben je beschikbaar om met Fjildlab-team af te spreken om een subsidie aanvraag af te maken? Voorstel 19, 20, 21, 24, 25 of 26 januari. Dit kost een uur per aanvraag.

Mocht het mogelijk/toegestaan zijn om fysiek bij elkaar te komen dan vinden de overleggen plaats op het bureau van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden in Buitenpost. Mocht hier geen mogelijkheid voor zijn, dan zullen er digitaal bijeenkomsten per onderwerp worden georganiseerd.

Aanmelden met antwoord op bovenstaande vragen kan via info@fjildlab.nl. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Jelle Pilat op M 06 – 4038 3350.

Werkbezoek Color Circle in Roemenië

Vereniging Noardlike Fryske Wâlden is namens het Fjildlab op bezoek geweest bij de projectpartners van het project Color Circle in Roemenië. In Roemenië is belangstelling voor Fjildlab omdat men voor de verdere ontwikkeling van regio`s denkt aan de opzet van living labs.

Van Hall Larenstein presenteerde uitgebreid de werkwijze. Hoe we naast de inventarisatie via kennistafels, ondernemers en stakeholders in het gebied samen laten werken om via een plan van aanpak en projecten nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen (ABC-roadmap). De provincie Fryslân gaf een toelichting op het belang en de rol van de overheid in deze aanpak. De VerspillingsMarkt was ook aanwezig en presenteerde het project, de nieuwe ontwikkelde producten en ontwikkelingen van het afgelopen jaar.

Daarnaast heeft NFW het collectieve stelsel van Agrarisch Natuur & Landschapsbeheer als voorbeeld van gebiedssamenwerking gepresenteerd. Met specifieke aandacht voor de organisatie (bottum up) en hoe zij in samenwerking met gebiedspartijen werken naar een vitale landbouw in balans met de omgeving. Tijdens een aantal werkbezoeken op locatie bij ondernemers, regionale organisaties én bijeenkomsten met lokale overheden is vooral kennis en ervaring uitgewisseld. Samen leren we van elkaar en komen we verder.