Uitnodiging 9 april 2024: Bijeenkomst (productief/extensief) Kruidenrijk Grasland
Kruidenrijk grasland is een hot item. Er kan vanuit verschillende invalshoeken naar kruidenrijk grasland worden gekeken. Vanuit economisch perspectief is bodemverbetering door diepe beworteling, betere droogte-resistentie én om meer eiwit van eigen land te kunnen halen interessant. Hiervoor kunnen productieve kruidenrijke mengsels worden ingezaaid. Voor de biodiversiteit is extensief kruidenrijk grasland interessant en kan productief kruidenrijk grasland mogelijk ook meerwaarde bieden. Tijdens deze bijeenkomst gaan we op in op zowel productief als extensief kruidenrijk grasland.
Koeien en Kruiden
Anne Jansma geeft deze avond een toelichting. Hij is betrokken geweest bij het project Koeien en Kruiden. Hierin is de meerwaarde van kruidenrijk grasland op weidevogelbedrijven onderzocht. Daarnaast is Anne ook betrokken bij experimenten op de Dairy Campus waarbij de relatie tussen kruidenrijk grasland (mengels) en beheer wordt onderzocht.
Kruiden tussen de Coulissen
In het project Kruiden tussen de Coulissen zijn het afgelopen jaar metingen gedaan op productief ingezaaid kruidenrijk grasland in de Fryske Wâlden. De metingen zijn vergeleken met gangbare graslandpercelen en extensieve natuurpercelen. In de praktijkproef wordt ook de invloed van het productieve kruidenrijke grasland op de omliggende landschapselementen bekeken. De opbrengsten zijn natuurlijk ook van belang voor het bedrijfsresultaat. Arjen Strijkstra en Ernst Oosterveld geven een toelichting op de metingen die het afgelopen jaar zijn gedaan. Het project Kruiden tussen de Coulissen loopt tot en met 2025. Als er na deze avond behoefte is om nog dieper op (productief) kruidenrijk grasland in te gaan dan kunnen we een volgende bijeenkomt organiseren of in een studiegroep er verder aandacht aan besteden.
Datum: Dinsdag 9 april
Tijd: 20:00 – 22:00 uur (zaal open: 19:45 uur)
Locatie: De Hege Stins, Torenlaan 12-14, 9261 VZ Eastermar
Meld je hier aan
Programma
20:00 – Opening
20:10 – Presentatie Koeien en Kruiden
Ontwikkelingen extensief kruidenrijk grasland in het open weidevogellandschap, projectleider Anne Jansma (Hogeschool Van Hall Larenstein)
20:50 – Presentatie Kruiden tussen de Coulissen
De meerwaarde van productief kruidenrijk grasland in het coulisselandschap, Ernst Oosterveld (Altenburg en Wymenga) en Arjen Strijkstra (Hogeschool Van Hall Larenstein)
21:30 – Discussie / vragen
22:00 – Afronding / borrel
Ik Wol Wol: op weg naar kwaliteitskeurmerk
In het Friese Easternijtsjerk (Oosternijkerk) bevindt zich de wolspinnerij Wad’n Wolletje van Tineke van der Zweep. Dit is de plek waar schapenwol weer een tweede leven krijgt. Bijzonder aan de wol is dat het een echt streekproduct is. Met een subsidie vanuit de Versnellingsagenda wordt er momenteel onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de schapenwol. Tineke: ‘het doel hiervan is een kwaliteitskeurmerk voor onze wol te krijgen. We willen dat wol weer gewaardeerd wordt en dat de boer daar een eerlijke prijs voor kan krijgen.’
Het spinnenwiel is een mechaniek om van wol draad te spinnen. Tineke was er al een poos hobbymatig mee bezig, maar zo’n zes jaar geleden ging ze er helemaal voor. ‘Via familie wist ik dat er in Roemenië een machine te koop stond, deze heb ik gekocht en binnen vijf maanden was alles geregeld voor de wolspinnerij.’ Zo rond de jaren ‘80 van de vorige eeuw verdwenen in Nederland de laatste wolspinnerijen. Zonde vindt Tineke: ‘De kennis is daarmee verloren gegaan, dat moet weer terugkomen. Met goede kwaliteit wol en de juiste kennis om te spinnen kan je er prachtige, bruikbare producten van maken zoals dekens, mutsen en beenwarmers. Binnen drie seconden voel je de warmte al op je huid.’’ De wol wordt op een ambachtelijk en ouderwetse manier gemaakt. Bij het kleuren van de wol laat Tineke zich inspireren door de schelpen die ze op de Wadden vindt. ‘Hiermee is de wol heel natuurlijk en streekgebonden. Ik merk dat mensen niet alleen het product mooi vinden, maar ook het verhaal erachter.’
Kwaliteit onderzoeken
Jaarlijks brengen schapen in Nederland zo’n twee miljoen kilo wol op. Een groot deel hiervan komt uit Fryslân. En daar gebeurt in de regio nu helemaal niets mee. Tineke wil de wol redden en lokaal benutten. Wanneer voorzitter van Agrarisch Collectief Waadrâne Hans Kroodsma langskomt en vertelt over de mogelijkheden voor subsidie via de Versnellingsagenda, is Tineke enthousiast. Er wordt een onderzoek op touw gezet. Met als doel het regionaal product, wol uit het waddengebied, te herintroduceren. Op dit moment is er een samenwerking met vijf schapenhouders en verschillende veeartsen en universiteiten. De betrokken schapenhouderijen bevinden zich binnen tien kilometer van de spinnerij en er zit één op Schiermonnikoog. Ze zijn divers: biologisch en gangbaar, op kleigrond en op zandgrond, scheren voor het lammeren en erna. In het onderzoek wordt bijgehouden wat het effect op de wol is en hoe de kwaliteit tot stand komt. Er zijn veel factoren die invloed hebben, zo wordt ook gekeken naar de gezondheid van het schaap. Tineke: ‘Momenteel loopt er een bloedonderzoek bij de schapen om te kijken naar mineralen. Alles wordt vastgelegd in rapporten om een bruikbaar product met kwaliteitskeurmerk te kunnen ontwikkelen.’
Goed idee? Fjildlab helpt graag
Vanuit Fjildlab ondersteunen we graag projecten als Ik Wol Wol om landbouw gerelateerde vraagstukken aan te pakken die leiden tot verdienmodellen waar de agrarische sector mee verder kan. Wil je binnen jouw bedrijf een stap maken en een goed idee in de praktijk testen, dan helpen wij je vanuit Fjildlab graag. We kunnen je in contact brengen met samenwerkingspartners of onderzoekers of helpen om het plan uit te werken tot een subsidieaanvraag bij de Versnellingsagenda. Kijk voor mogelijkheden op www.fjildlab.nl
Geslaagde FjildLab kennisdag: Bodem en Samenwerking
Interessante discussies en inhoudelijke vragen kenmerkten de FjildLab kennisdag met als onderwerp ‘bodem en samenwerking’. Een aantal boeren, die bezig zijn met kringlooplandbouw, gaven een presentatie. Vaste en vloeibare mest van elkaar scheiden en daarmee de kwaliteit van bemesten verbeteren was één van de onderwerpen.
In de praktijk blijkt het innoveren van een stal met mestscheiding een uitdaging. Er zijn aspecten die nog niet volledig getest zijn. Echter zijn er onderzoeken die veelbelovende resultaten laten zien. Daarnaast is er gesproken over bermmaaisel verwerken tot compost. Ook hierbij zijn diverse uitdagingen. Onder andere het afval in de bermen en de lengte van het materiaal kunnen van invloed zijn op de uiteindelijke kwaliteit van de compost. Bekijk hieronder voor meer informatie de video over compost. Tot slot vertelden experts van o.a. Hogeschool van Hall Larenstein en Agricycling over verdienmodellen vanuit de samenwerking tussen boeren en overheden. Doordat boeren betaald worden voor het verwerken van reststromen zijn ze in staat om dit op de juiste manier uit te voeren. De samenwerking tussen akkerbouwers en melkveehouders werd ook benadrukt. De reststromen van de een kunnen van waarde zijn voor de ander.
Na de presentaties werden er een aantal stellingen voorgelegd waarmee de discussie verder op gang kwam. Er is waardevolle informatie uitgewisseld waarmee het belang van kennissessies zoals deze wordt onderstreept.
Er kan gesteld worden dat boeren zich bereid tonen tot samenwerking en innovatie op het gebied van bodemverbetering. Dit in het belang van zowel productie als het bodemleven en de weidevogels. Het gaat niet om het bemesten van de grond maar het bedienen van de bodem.
Lees ook het artikel van De Veldpost
Deelnemer Jan Woutstra over compost:
Fjildlab Kennisdag ‘Bodem en samenwerking’
Op dinsdag 19 maart 2024 organiseert Fjildlab een kennisdag van 10.00 tot 15:30 uur rondom het thema Bodem. Een interessante bijeenkomst voor akkerbouwers en veehouders die meer uit de bodem wil halen. Diverse experts van Hogeschool Van hall Larenstein en praktijkexperts zullen kennis en ervaringen delen over bodem en landbouw. Een van de sprekers is melkveehouder Geert Broersma, hij zal vertellen over de inzet van bokashi: “We moeten een omslag maken. Niet alleen maar bemesten. We moeten de bodem gaan bedienen waarbij het rendement in de breedte zichtbaar wordt. Meer biodiversiteit, het benutten van reststromen in de omgeving, oplossingen vinden voor actuele issues omtrent water, klimaat en bodem”, aldus Geert.
Programma
09:45 Inloop
10.00 Aftrap door voorzitter Fjildlab – Albert van der Ploeg
10.10 Ontwikkelingen regeneratieve landbouw, Bokashi, bodemleven – Emiel Elferink en Geert Broersma
10.40 Agricycling; Samenwerkingsmodel en verdienmodel – Pieter van der Valk
11.10 Pauze
11.30 Stichting Proefboerderijen Noordelijke Akkerbouw projecten bodem SPNA – Geert Jan van der Burgt
12.00 Samenwerken, wat wil de landbouw – onderzoek Rik Eweg en Wiepk Voskamp
12.30 Stamppot buffet
13.00 Welke bodemzaken geven we prioriteit? Discussie met stellingen en stemmen
14.00 Excursie SPNA (Stichting Proefboerderijen Noordelijke Akkerbouw) – SPNA Directeur Henk Westerhof
15.30 Einde
Datum: 19 maart 2024
Tijd: 10:00 tot 15:30 uur.
Locatie: SPNA Kollumerwaard, Hooge Zuidwal 1, 9853 TJ Munnekezijl
Aanmelden: Meld u aan via het aanmeldformulier
Fjildlab Nieuwsbrief februari
In deze editie lees je over het project De vliegende Schouwers en over ervaringen met nieuwe gewassen in de akkerbouw. Ook doet voorzitter Albert van der Ploeg nogmaals de oproep om mooie ideeën voor een duurzame landbouw in te dienen. Vanuit Fjildlab helpen we graag. Daarnaast staan er weer een aantal interessante bijeenkomsten op de planning, noteer de data alvast in de agenda! Lees de nieuwsbrief hier.
Geen nieuwsbrief ontvangen maar wil je wel op de hoogte blijven? Meld je dan nu aan!
Wisselend succes met nieuwe gewassen akkerbouw
Dankzij een vergoeding vanuit Fjildlab konden afgelopen jaar vier akkerbouwers in Noordoost-Fryslân nieuwe gewassen op hun akkers uitproberen om te zien hoe de teelt werkt en wat het aan producten oplevert. Zo werd er geëxperimenteerd met erwten, veldbonen, zonnekroon en koolzaad. Deze gewassen kunnen bijdragen aan de versterking van de landbouw en het realiseren van nieuwe regionale productieketens en verdienmodellen. Daarnaast zorgt meer variatie in gewassen voor meer afwisseling in het landschap in deze regio, een betere biodiversiteit en weerbaarheid tegen klimaatverandering. Er is veel geleerd en enthousiasme ontstaan om op te schalen en ook om andere gewassen uit te gaan proberen.
Het droge voorjaar en de natte maanden die daarna volgden, zorgden afgelopen groeiseizoen niet voor de meest optimale omstandigheden. Toch is er veel geleerd. Lees hieronder de ervaringen van de vier pioniers Douwe Dijkstra, Dirk Sieds Vries, Hans Kroodsma en Balling van Kuiken.
Zonnekroon in Brantgum
Akkerbouwer Douwe Dijkstra teelt pootaardappelen, uien, bieten en tarwe in Brantgum vlakbij Holwert. Samen met Berend Jan de Graaf kwam hij op het idee om te gaan experimenteren met zonnekroon. Zonnekroon is een meerjarig gewas dat als ruwvoer, biogas of bouwmateriaal kan worden gebruikt. Dijkstra wil het vooral als vervanging van maïs voor veevoer gebruiken. De voedingswaarde is vergelijkbaar.
Waarom deden jullie mee met deze proef?
Dijkstra: “Veel maïs verbouwen is met het oogsten niet altijd goed voor de grond. Daarvoor wilden we dit gewas eens uitproberen. Daarnaast hoor je dat de landbouw anders moet, iedereen heeft het erover. We willen graag iets uitproberen voordat het echt zover is dat je anders moet.” Hij zaaide op 0,2 ha zonnekroon. De plant is in dit eerste jaar ongeveer 20-30 cm hoog opgekomen. De verwachting is dat het volgend seizoen, net zoals maïs, doorgroeit tot twee tot drie meter. De planten hebben goede wortels gekregen. Deze plant kunnen worden gebruikt voor de vezels bijvoorbeeld voor natuurlijke isolatiepanelen. Vanwege het droge voorjaar zijn ze laat begonnen en is de plant nog niet zo ver ontwikkeld als dat ze hadden gehoopt maar het staat er nog wel. Nog even afwachten dus wat het wordt.
Koolzaad in Engwierum “de kat kon er niet overheen lopen”
Dirk Sieds Vries teelt erwten, spinazie voor zaad, vlas voor de vezel, pioenrozen en meer in Engwierum. Daarnaast heeft hij vijftien hectare vogelakker. Zijn proefveld van 1,2 tot 1,5 hectare heeft hij met koolzaad ingezaaid maar het is voorlopig nog geen succesverhaal. Het koolzaad heeft hij niet bemest. Hij heeft de tarwestoppels laten staan, koeienmest uitgereden en een groenbemester geplant en toen geploegd. Vervolgens heeft hij daar het koolzaad op gezet. De Vries: “We hebben gezaaid maar het was erg droog. Normaal komt het in een keer op en dat gebeurde nu in drie keer, na de regenbuien. Het staat nog hol en is niet dichtgegroeid. Ik zeg altijd: een kat moet over het koolzaad heen kunnen lopen en dat is nu niet het geval.” Ondanks dat de opbrengst tegenviel, heeft hij wel geoogst. Een hobbyboer gaat er nu olie van persen.
Waarom deden jullie mee met deze proef?
Vries: “Ik liep al tien jaar met het idee rond. Ik hoop ook dat meer mensen in de buurt weer wat met koolzaad gaan doen. Je krijgt er een betere grond van en je kunt het gebruiken voor stro voor onder de koeien, de olie kun je gebruiken voor het bakken van vlees. Daarnaast vliegen er veel bijen op koolzaad en dan heb je lekkere honing. De mooie gele velden trekken ook mensen aan. Ik ben een gangbare boer en binnen gangbaar is ook veel mogelijk.” Als er weer een project komt dan doet hij graag nog een keer mee om te zien of er meer olie uit te halen valt.
Zonnekroon tussen de maïs
Hans Kroodsma is melkveehouder in Jannum. Hij zaaide samen met samen met Dirk Sieds Vries de zonnekroon tussen de maïs. Hij was benieuwd hoe je het moest zaaien, met wat voor een machine en in combinatie met welke gewassen je dat het beste kunt doen. Zonnekroon kun je het eerste jaar nog niet oogsten maar je kunt er wel maïs tussen zetten om er korrelmaïs van maken. Hij deed dit biologisch zonder te spuiten. Het zaad van de zonnekroon is duur en een behoorlijke investering maar het blijft vervolgens 20-25 jaar staan. Het vormt een soort gras als vervanger voor maïs en zorgt ook voor organische stofopbouw in de bodem. Het gewas is helaas niet heel goed opgekomen.
Waarom deed je mee aan deze proef?
Kroodsma: “Hoewel de extra kosten vanuit Fjidlab werden vergoed, kost het je toch extra tijd maar als je zo aan het pielen bent, dan is het eigenlijk hartstikke leuk. Je moet oogsten met een andere machine en dat kost ook extra geld daarnaast is zaad is duur dan wil je zekerheid wat het gaat opbrengen. Dat werd nu vergoed. Anders was ik er niet aan begonnen”. Hij wil 1,7 hectare bijzaaien voor volgend seizoen.
Gele erwt en veldbonen
Balling van Kuiken, akkerbouwer in Wierum is ook een van de deelnemers aan de proefvelden van Fjildlab en enthousiast over de samenwerking. Van Kuiken: “Dankzij het Agrarisch Collectief Waadrâne zijn we bij dit project betrokken geraakt. We kijken er enorm naar uit om samen ideeën en resultaten te delen. Het organiseren van dergelijke projecten draagt bij aan het vergaren van waardevolle kennis en het verkrijgen van nieuwe inzichten. We willen producten voor de consument telen maar de veldbonen en erwten die we nu op de proefveldjes hebben geoogst zijn als veevoer gebruikt.“
Waarom doen jullie mee met deze proef?
Van Kuiken: ”Wij nemen deel aan deze proef omdat dergelijke projecten met productie voor de consument perfect aansluiten bij onze bedrijfsvoering. Het biedt ons de mogelijkheid om de verbinding tussen producent en consument te versterken. In het komende jaar streven we ernaar om dit project nog beter te positioneren met nauwkeurige berekeningen en een doordacht verdienmodel. We geloven dat deze proef waardevolle inzichten zal opleveren die ons bedrijf verder zullen versterken en optimaliseren.”
Vervolg
In januari is bekend geworden dat deze proeven in 2024 een vervolg krijgen met een bijdrage vanuit de Versnellingsagenda (Regiodeal Noordoost-Fryslân). Daarover in een volgende nieuwsbrief meer. Ondernemers die interesse hebben om met gewassen te experimenteren, kunnen contact met Fjildlab opnemen.
De Wichterij: Tradities, onderzoek en verbinding
In 2020 startte Lotte Daalman met haar vriend met het project De Wichterij. Hierin staat de oude pruim van de Friese Wouden centraal. Met een bijdrage van de Versnellingsagenda legden ze een boomgaard aan, maakte een aantrekkelijke website waar ze allerlei weetjes, recepten en meer over deze pruim delen en doen samen met studenten van Hogeschool van Hall Larenstein onderzoek naar de productontwikkeling. Lees hoe steeds meer mensen worden geraakt door haar enthousiasme in het artikel in het Qop-magazine (p. 22- 23).
De vliegende schouwers: een mooie kans voor landschapsbeheer
Verkeersschoolhouder Nico Lykelema kon in coronatijd niet met zijn leerlingen rijden en wilde wel wat doen. Zo ontstond het idee voor een nieuw bedrijf dat hij samen met zijn zoon Niek startte: Lykelema Online in Burgum. Zij voerden binnen het Fjildlab een bijzonder project uit waarin drone-opnames kansen bieden voor een toekomstbestendige landbouw en het verbeteren van het landschapsbeheer.
De mannen van Lykelema Online kwamen in contact met Albert van der Ploeg en Jelle Pilat van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden. Leden van deze vereniging beheren met onder andere het snoeien van elzensingels en houtwallen het landschap. Vrijwilligers van de vereniging voeren een schouw uit om te zien of dit beheer goed is uitgevoerd. Waar nodig geven zij de eigenaar tips zodat zij het beheer kunnen verbeteren. Voor het uitvoeren van de schouw lopen de schouwers langs kilometers houtwal en elzensingels en dat kost veel tijd. Vader en zoon Lykelema vroegen zich af of dit schouwen ook met een drone kan worden uitgevoerd. Ze kregen via Fjildlab de tip over de mogelijkheid om onderzoeksgeld aan te vragen bij De Versnellingsagenda. Met het toegekende budget konden zij hun plannen verder uitwerken.
Als eerste zijn ze met een aantal schouwers van de vereniging het land in gegaan om te zien wat het schouwen inhoudt. Zo kijken zij bijvoorbeeld of er vraatschade aan de bomen is en of de afrastering nog heel is. Ze kijken ook naar de dichtheid van een elzensingel of houtwal of dat er bomen ontbreken. ‘De schouwers moeten iedere keer heel het weiland door en dat is een hele bezigheid. Je kunt ook met een drone door het landschap vliegen. Dat gaat makkelijker” zegt een enthousiaste Nico Lykelema. Zo vlogen zij een aantal keer met een multi-spectrumcamera door het land. “Deze camera ziet ook goed de kleur van het landschap en kan dus bijv. ook zien of er percelen goed zijn bemest of als er stukken zijn overgeslagen. Je kunt er dus meer mee dan alleen het schouwen van de landschapselementen.’
Om de mogelijkheden van het schouwen met een drone verder te ontwikkelen heeft het duo verschillende scholen benaderd met de vraag om hen te helpen. Dit was niet meteen succesvol. Uiteindelijk kwamen ze in contact met NHL Stenden. Op dit moment lijkt het erop dat deze eerste onderzoeksfase in 2024 een mooi vervolg krijgt waarin zij gaan onderzoeken hoe met meervoudige intelligentie de schouw kan worden uitgevoerd. “Dit wordt een interessant traject dat naast het schouwen van het landschap ook kansen biedt voor het monitoren van bemestingsbeheerpakketten of het monitoren van biodiversiteit. We beginnen in onze eigen regio en kunnen dit straks misschien wel in heel het land gaan doen” aldus Nico. Vanuit Fjildlab blijven we hun ontdekkingstocht uiteraard volgen.
Samenwerking
Lykelema.online is een geregistreerd drone bedrijf en in bezit van Specific (STS) vergunning en is bevoegd om overal te mogen vliegen. Dit project is uitgevoerd in samenwerking met Vereniging Noardlike Fryske Wâlden binnen het Fjildlab met steun vanuit De Versnellingsagenda.
Foto’s: Lykelema Online
Kruiden tussen de Coulissen: meetlocaties gezocht!
Binnen het project Kruiden tussen de Coulissen onderzoekt de vereniging Noardlike Fryske Wâlden, samen met onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga en Hogeschool Van Hall Larenstein, welke effecten ingezaaid kruidenrijk grasland heeft op de biodiversiteit en wat de voordelen zijn voor de bedrijfsvoering. De eerste resultaten wijzen op flinke verschillen met gangbaar productieland en worden komend voorjaar gepresenteerd. Voor het groeiseizoen 2024 zoeken we tien nieuwe locaties met ingezaaid kruidenrijk grasland waar we metingen uit kunnen voeren. Wilt u hieraan meedoen of meer informatie? Stuur dan een mail naar info@fjildlab.nl of neem contact op met Jelle Pilat via de vereniging Noardlike Fryske Wâlden via 0511 – 745200.
Als er percelen worden ingezaaid, gaat het om het verbeteren van de bodem, betere droogteresistentie van het grasland en produceren van lokaal eiwit. Dit laatste wordt steeds belangrijker voor de melkveehouderij. Met lokaal geproduceerd eiwit komen er minder eiwitstromen van buiten de regio. Melkafnemers besteden ook steeds meer aandacht aan het aandeel eiwit dat van eigen land afkomstig is. Tegenwoordig wordt ook de CO2 footprint van verschillende (kracht)voeders berekend. Een lokaal geteeld product wordt om die reden interessanter.
We willen inzichtelijk maken welke invloed ingezaaide kruidenrijke percelen op de biodiversiteit hebben. Zowel in als rondom het perceel in de aangrenzende elzensingels en houtwallen. Ook opbrengsten zijn belangrijk. In dit project wordt onderzocht hoe deze twee zich tot elkaar verhouden. Het afgelopen seizoen is daarvoor bij tien boeren bijvoorbeeld regenwormenonderzoek gedaan, zijn er insectenvallen in landschapselementen en percelen geplaatst om te kijken of productiviteit en biodiversiteit in verhouding tot elkaar kunnen staan.
Oproep in magazine Ondernemend Netwerk NO
“Innovatieve ideeën en plannen zijn welkom. Je hoeft er geen ingewikkelde documenten voor in te vullen”. Doel van Fjildlab is het versterken van de circulaire economie en een duurzame landbouwsector in de regio. “Wij kunnen mensen met projectideeën helpen bij de verdere doorontwikkeling naar een projectplan”. Heb je ideeën? Neem dan contact met ons op, dat kan via de website www.fjildlab.nl.” Nodigt projectcoördinator Auke Age de Jong uit in het interview in het winternummer van Ondernemend Netwerk Noordoost.
Lees heel het artikel in het online magazine:
Ondernemend Netwerk Noordoost 4-2023 – Ondernemend Netwerk Noord Oost
Het Fjildlab Noordoost-Fryslân is een initiatief van
