Wisselend succes met nieuwe gewassen akkerbouw

Dankzij een vergoeding vanuit Fjildlab konden afgelopen jaar vier akkerbouwers in Noordoost-Fryslân nieuwe gewassen op hun akkers uitproberen om te zien hoe de teelt werkt en wat het aan producten oplevert. Zo werd er geëxperimenteerd met erwten, veldbonen, zonnekroon en koolzaad. Deze gewassen kunnen bijdragen aan de versterking van de landbouw en het realiseren van nieuwe regionale productieketens en verdienmodellen. Daarnaast zorgt meer variatie in gewassen voor meer afwisseling in het landschap in deze regio, een betere biodiversiteit en weerbaarheid tegen klimaatverandering. Er is veel geleerd en enthousiasme ontstaan om op te schalen en ook om andere gewassen uit te gaan proberen.

Het droge voorjaar en de natte maanden die daarna volgden, zorgden afgelopen groeiseizoen niet voor de meest optimale omstandigheden. Toch is er veel geleerd. Lees hieronder de ervaringen van de vier pioniers Douwe Dijkstra, Dirk Sieds Vries, Hans Kroodsma en Balling van Kuiken.

Zonnekroon in Brantgum
Akkerbouwer Douwe Dijkstra teelt pootaardappelen, uien, bieten en tarwe in Brantgum vlakbij Holwert. Samen met Berend Jan de Graaf kwam hij op het idee om te gaan experimenteren met zonnekroon. Zonnekroon is een meerjarig gewas dat als ruwvoer, biogas of bouwmateriaal kan worden gebruikt. Dijkstra wil het vooral als vervanging van maïs voor veevoer gebruiken. De voedingswaarde is vergelijkbaar.

Waarom deden jullie mee met deze proef?
Dijkstra: “Veel maïs verbouwen is met het oogsten niet altijd goed voor de grond. Daarvoor wilden we dit gewas eens uitproberen. Daarnaast hoor je dat de landbouw anders moet, iedereen heeft het erover. We willen graag iets uitproberen voordat het echt zover is dat je anders moet.” Hij zaaide op 0,2 ha zonnekroon. De plant is in dit eerste jaar ongeveer 20-30 cm hoog opgekomen. De verwachting is dat het volgend seizoen, net zoals maïs, doorgroeit tot twee tot drie meter. De planten hebben goede wortels gekregen. Deze plant kunnen worden gebruikt voor de vezels bijvoorbeeld voor natuurlijke isolatiepanelen. Vanwege het droge voorjaar zijn ze laat begonnen en is de plant nog niet zo ver ontwikkeld als dat ze hadden gehoopt maar het staat er nog wel. Nog even afwachten dus wat het wordt.

Koolzaad in Engwierum “de kat kon er niet overheen lopen”
Dirk Sieds Vries teelt erwten, spinazie voor zaad, vlas voor de vezel, pioenrozen en meer in Engwierum. Daarnaast heeft hij vijftien hectare vogelakker. Zijn proefveld van 1,2 tot 1,5 hectare heeft hij met koolzaad ingezaaid maar het is voorlopig nog geen succesverhaal. Het koolzaad heeft hij niet bemest. Hij heeft de tarwestoppels laten staan, koeienmest uitgereden en een groenbemester geplant en toen geploegd. Vervolgens heeft hij daar het koolzaad op gezet. De Vries: “We hebben gezaaid maar het was erg droog. Normaal komt het in een keer op en dat gebeurde nu in drie keer, na de regenbuien. Het staat nog hol en is niet dichtgegroeid. Ik zeg altijd: een kat moet over het koolzaad heen kunnen lopen en dat is nu niet het geval.” Ondanks dat de opbrengst tegenviel, heeft hij wel geoogst. Een hobbyboer gaat er nu olie van persen.

Waarom deden jullie mee met deze proef?
Vries: “Ik liep al tien jaar met het idee rond. Ik hoop ook dat meer mensen in de buurt weer wat met koolzaad gaan doen. Je krijgt er een betere grond van en je kunt het gebruiken voor stro voor onder de koeien, de olie kun je gebruiken voor het bakken van vlees. Daarnaast vliegen er veel bijen op koolzaad en dan heb je lekkere honing. De mooie gele velden trekken ook mensen aan. Ik ben een gangbare boer en binnen gangbaar is ook veel mogelijk.” Als er weer een project komt dan doet hij graag nog een keer mee om te zien of er meer olie uit te halen valt.

Zonnekroon tussen de maïs
Hans Kroodsma is melkveehouder in Jannum. Hij zaaide samen met samen met Dirk Sieds Vries de zonnekroon tussen de maïs. Hij was benieuwd hoe je het moest zaaien, met wat voor een machine en in combinatie met welke gewassen je dat het beste kunt doen. Zonnekroon kun je het eerste jaar nog niet oogsten maar je kunt er wel maïs tussen zetten om er korrelmaïs van maken. Hij deed dit biologisch zonder te spuiten. Het zaad van de zonnekroon is duur en een behoorlijke investering maar het blijft vervolgens 20-25 jaar staan. Het vormt een soort gras als vervanger voor maïs en zorgt ook voor organische stofopbouw in de bodem. Het gewas is helaas niet heel goed opgekomen.

Waarom deed je mee aan deze proef?
Kroodsma: “Hoewel de extra kosten vanuit Fjidlab werden vergoed, kost het je toch extra tijd maar als je zo aan het pielen bent, dan is het eigenlijk hartstikke leuk. Je moet oogsten met een andere machine en dat kost ook extra geld daarnaast is zaad is duur dan wil je zekerheid wat het gaat opbrengen. Dat werd nu vergoed. Anders was ik er niet aan begonnen”. Hij wil 1,7 hectare bijzaaien voor volgend seizoen.

Gele erwt en veldbonen
Balling van Kuiken, akkerbouwer in Wierum is ook een van de deelnemers aan de proefvelden van Fjildlab en enthousiast over de samenwerking. Van Kuiken: “Dankzij het Agrarisch Collectief Waadrâne zijn we bij dit project betrokken geraakt. We kijken er enorm naar uit om samen ideeën en resultaten te delen. Het organiseren van dergelijke projecten draagt bij aan het vergaren van waardevolle kennis en het verkrijgen van nieuwe inzichten. We willen producten voor de consument telen maar de veldbonen en erwten die we nu op de proefveldjes hebben geoogst zijn als veevoer gebruikt.“

Waarom doen jullie mee met deze proef?
Van Kuiken: ”Wij nemen deel aan deze proef omdat dergelijke projecten met productie voor de consument perfect aansluiten bij onze bedrijfsvoering. Het biedt ons de mogelijkheid om de verbinding tussen producent en consument te versterken. In het komende jaar streven we ernaar om dit project nog beter te positioneren met nauwkeurige berekeningen en een doordacht verdienmodel. We geloven dat deze proef waardevolle inzichten zal opleveren die ons bedrijf verder zullen versterken en optimaliseren.”

Vervolg
In januari is bekend geworden dat deze proeven in 2024 een vervolg krijgen met een bijdrage vanuit de Versnellingsagenda (Regiodeal Noordoost-Fryslân). Daarover in een volgende nieuwsbrief meer. Ondernemers die interesse hebben om met gewassen te experimenteren, kunnen contact met Fjildlab opnemen.